Gubari Kelimesi Arapçada "toz" manasındaki gubar kelimesinden türetilen "toz gibi" anlamına gelir. (1) Gubari hattı kaynaklarda gubarü῾l-hılbe, kalemü῾l-hılbe, kalemü῾l-cenah olarak da adlandırılır. Kalkeşendi (h. 756/821 ) Subhu῾l-A῾şa adlı eserinde rik῾a ve nesih yazılarına daha yakın olması sebebiyle gubari῾yi bu iki yazının karakteristik özelliklerinin karışımından meydana geldiğini söylemektedir. (2) Fakat kabul edilen görüş; müstakil bir yazı cinsi değil de, her yazı cinsinin çok küçük ve çok ince yazılan biçimidir. (3)
Gubari yazı, çok küçük yazılması sebebiyle her çeşit yazıya uygulanabilirse de, yapısı itibariyle daha ziyade nesihle birlikte nesta῾lik ve rik῾a yazılarına daha uygun düşmektedir. (4) Eskiden posta vazifesini gören güvercinlerin kanadına bağlanan mektuplar gubari hattıyla yazıldığı için bu yazıya ‴kalemü῾l-cenah‴ (kanat yazısı) adı da verilmiştir. Cepte taşınacak veya savaşta sancaklara takılacak kadar küçük boydaki mushaflarda ve içleri boş iri harflerin iç kısmına ayet ve hadislerin yazılmasında gubari yazı kullanılmıştır. Bu gün pek çok evin duvarlarını süsleyen, büyük boydaki bir tabaka kâğıda sığdırılacak şekilde yazılmış Kur῾an-ı Kerim levhaları ve ‴Yasin‴ kelimesinin içine sığdırılmış Yasin Suresi levhaları bu yazı için örnek teşkil etmektedir.
Tarihte bu yazıyı iyi yazdığı için ‴Gubari‴ unvanını alan ve mahlasını kullanan hattat ve şairler vardır. Bunlardan İstanbul῾da Sultan Ahmed Camiinin yazılarını yazan Seyyid Kasım ( ö.1034/1624-25 ) , bir pirinç tanesinin üstüne İhlas Sûresini yazmış ve bundan dolayı ‴Gubari‴ ünvanıyle meşhur olmuştur. Şeyh Hamdullah῾ın oğlu Mustafa Dede῾nin talebesi olan Akşehirli Abdurrahman Gubari de ( ö.974/1566 ) hem hattat hem şair olarak aynı mahlası kullananlardandır. (5)
Bu kabil yazıların sanat kıymeti inceliklerindendir. Gelişi güzel yazılamayacağı cihetle, sanatkâr olmayanlar bu yazıyı yazmaya pek de muvaffak olamazlar. Sokollu Mehmet Paşa῾nın bilye şeklinde hürmüz incilerinden bir tesbihi vardı. 99῾luk bu tesbihin şahane inci taneleri üzerine gubari hat ile Kur῾an-ı Kerim῾in tamamı yazılı idi. Ancak özel büyüteçle okunabildiğini söylemek, bu hat türü ve hattatının sabır ve mahareti hakkında bir fikir verir. (6)
Yazımıza konu ettiğimiz Sivaslı Hattat Mehmet Nuri Efendi de bu kabil hattatlarımızdandır. Eserleri incelendiğinde ne denli bu hat çeşidinde maharetli olduğu anlaşılır. Hayatı hakkında yeterince bilgiye sahip değiliz. Ancak eserleri üzerine attığı imza ve tarihlerden anlaşıldığına nazaran miladi 1890῾lı yılların başında yaşadığı anlaşılmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi῾nde 196 envanter numarası ile kayıtlı bulunan levhada, ‴Daire-i meşihat mektubu kalemi hulefasından Abdüddai Mehmet Nuri h.1341‴ ibaresi vardır. Bu ketebeden hattatımızın yaşadığı yıllar ve mesleği hakkında bilgi edinmiş oluyoruz. Merhum Hattat Bekir Pekten Hocaefendi῾den gelen rivayet de bunu doğrulamaktadır. Ayrıca hattatımıza ait mevcut yazıların tamamının tarihi 1301 ile 1350 hicri yıllarını göstermektedir. (7)
Mehmet Nuri Sivasi῾nin Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı İstanbul῾daki Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde Envanter Numaraları; 270, 497, 2100, 548, 1745, 1749 olan 6 adet eseri bulunmaktadır. Özel koleksiyonlarda da gubari hatla yazılmış eserlerine rastlamaktayız. (8)
Mehmet Nuri Sivasi Hat Sanatında görülen klasik formların dışına çıkarak, talik ve sülüs hatların içini büyük bir sabırla gubari yazılarla doldurmuştur. Yazdığı hatlarla, kültürümüze büyük katkılarda bulunan Mehmet Nuri Sivasi῾yi rahmet ve hürmetle yad ediyoruz. Ruhu şad olsun.
Dipnotlar
1. Afif Behnisi, Mu῾cemü mustalahat el-Hattatü῾l-Arabi ve῾l-Hattatiyn /sh.111
2. Kalkaşendi(h.756/821), Subhu῾l-A῾şa, III.sh.128
3. Mahmut Yazır, Eski Yazıları Okuma Anahtarı. İstanbul,1942, sh.117
4. Hasan Özönder, Ansiklopedik Hat ve Tezhib Sanatları Sözlüğü, Konya, 2003, sh.59
5. Ali Alparslan, Ä°slam Ansiklopedisi 14.c. sh.167
6. Hasan Özönder, Ansiklopedik Hat ve Tezhib Sanatları Sözlüğü, Konya, 2003, sh.59
7. Z. Cihan Özsayıner, Art Decor 10/2001, sh.130
8. Age.
Kaynak: Cafer KELKİT, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İhtisas Kütüphanesi.
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.