Yağmurlu bir akşam vakti küçük bir grubun iştirakiyle Bâbıâli Sohbetleri῾nde usta hattat Hasan Çelebi῾yi dinledik.
Åžeyhu῾l hattatîn Hasan Çelebi üstadın, bütün ilim ve irfan ehli insanlar gibi ibretlik bir hayat hikâyesi var. Elbette biz, ESKADER῾in düzenlediÄŸi Babıali Sohbetleri῾nde bu hikâyenin sadece ‘ummandan bir katre῾ kabilinden bir miktarını dinledik ama hem dinlediklerimiz çok güzel ÅŸeylerdi, hem de sıcak anlatım üslubundan ve eskilere has nezaketinden dolayı böyle büyük bir insanın karşısında bulunmak insana ayrı bir haz vermiyor deÄŸil.
Mekke῾de indi, İstanbul῾da yazıldı ve okundu!
Evvela dikkatimi çeken bir şeyi; hat sanatında maharet ve kabiliyetini dünyanın dört bir yanında kabul ettirmiş böyle büyük bir insanın ellerinin sürekli titrediğini söylesem ne derdiniz? Çizgiye hükmeden ve en ufak ayrıntılara hâkim olacak derecede çizginin ve kalemin derununa inebilecek kadar büyük bir incelikle yazı yazabilen böyle bir insanın, sair vakitlerde elinin sürekli titreyip kamışa değdiğinde ayaz vaktindeki göller kadar sakin olabilmesi bir çeşit mucize değil mi?
Sunucunun ‴Kur῾an-ı Kerim; Mekke῾de nazil oldu, Mısır῾da okundu, Ä°stanbul῾da yazıldı.‴ deyiÅŸini aktarırken araya giren Çelebi Hoca, simasına yaydığı sıcak bir tebessümle, ‴yazıldı ve okundu‴ diyor. Sunucu da gülerek bu ‘hata῾yı tashih ediyor.
‴Kıraç dedikleri tabir tam da bizim köydür.‴ diyor Hasan Çelebi Hoca ve köyünü, çocukluğunu, o dönemin zorluklarında nasıl hayat mücadelesi verdiklerini anlatmaya başlıyor. Kış soğukları başladığı zaman altı ay boyunca diğer köylerle irtibatı kesilen Erzuru / Oltu῾ya bağlı İnci köyünde 1937 yılında dünyaya gelmiş. Hocanın araştırmalarına göre 500 sene evvel de köyün ismi aynıymış ve o zamanlar 35 kişilik de gayrimüslim nüfus mevcutmuş: ‴Demek ki Müslümanlar oraya gelmeden evvel Cenevizliler vardı orada.‴
‴Her türlü yokluğun içinde büyüdüm.‴ diye anlatıyor Hoca, ‴Allah῾tan, bizim orası orman köyü olduğu için yakacak derdimiz pek olmazdı.‴ Hafızlığını dayısında yapmış ve dolayısıyla ilk hocası dayısı olmuş. İlk medresesi ve mektebi, dayısına gelen Köylü ve Köroğlu isimlerinde tek yapraklık gazeteler olmuş. ‴Bu yazıları öğrenin, lazım olur.‴ diyen dayısının gazeteleri, o zamanlarda bütün bilgisini oluşturan yegâne şeylermiş: ‴Zaten Anadolu῾da en mevsuk kitap Mızraklı İlmihal῾di. Eğer bir yerden birinin eline Kara Davud da geçmişse o daha derin hoca olurdu. Köylerde eski yazıyı bilenler üçü beşi geçmezdi. İlmî terbiye göreceğiniz, sanat öğreneceğiniz bir yer yok; mecburen gözümüzü İstanbul῾a diktik. İstanbul῾a geldiğimde sırtımda ceketim, ayağımda ayakkabım yoktu.‴
Medreseye hileyle nasıl girmiş?
Hasan Çelebi Hoca, 1954 yılında İstanbul῾a geliyor ve Üçbaş Medresesi῾ne (Yanılmıyorsam bu medreseyi Ali Haydar Efendi de uzun yıllar ders okutmak için kullanmıştı.) yerleşmek istiyor. Ama yerleşmek de bir dert. ‴En kötü ihtimalle‴ diyor, ‴Birisinin insafına gelir de inşaatta amele olarak çalıştırırsa onun yanına girersin, inşaatta yatar kalkarsın ve eğer becerebilirsen bu arada bir şeyler de öğrenirsin veya inşaat amelesi olarak kalakalırsın.‴
Medresenin de zor durumda bir yer olduÄŸunu ifade eden hoca, rahmetle andığı medresenin müdürü EÅŸref Bey῾den bahsedip ÅŸunları söyledi: ‴Talebe kabul etmezdi, her ÅŸehirden dört kiÅŸiden fazla almazdı. Allah rahmet eylesin, sonradan Sultanahmet῾e imam olan Åžerafettin Efendi bir kurnazlık yaptı, bana, ‘EÅŸref bey sana sorarsa nereli olduÄŸunu, Erzurumlu olduÄŸunu söyleme, Oltuluyum de῾ dedi, o Oltu῾nun neresi olduÄŸunu öğrenene kadar iÅŸ iÅŸten geçer zaten.‴ Hoca hakikaten de sorulunca ‴Oltuluyum‴ demiÅŸ. ‴Oltu neresi?‴ denince de ‴Oltu Oltu῾dur.‴ diye cevap vermiÅŸ. EÅŸref Bey ‴peki‴ demiÅŸ, baÅŸka da bir ÅŸey söylememiÅŸ ve Hasan Çelebi üstadın medrese macerası böyle bir ‴hile-i ÅŸeriye‴ ile baÅŸlamış.
Beyoğlu῾na gitmenin şartı vardı!
Medreseye kabul edildiği gün hoca için tam bir bayram olmuş. ‴Ama‴ deyip, bir de medresede yaşadığı zorluklardan bahsediyor. Bu zorlukları dinlemek ve okumak, o zamanlar İstanbul῾un göbeğindeki bir medreseye yeni gelmiş Anadolulu bir çocuğun gözünden yapılan tasvir olması açısından ayrıca mühim. Sırtında ceketsiz geçen soğuk günlerini anlatıyor. Hem de o zamanlar havalar Kasım῾da bir başlarmış buz kesmeye, ‴6 ay bir daha güneş görmezdiniz.‴ diyor. ‴Hazır mağazalardan giymek imkânı yok, tekstil-konfeksiyon yok. Paran varsa terziye diktirirsin, yoksa Beyoğlu῾na gideceksin, oradan giyineceksin. Ona da paran yetmez zaten, Beyoğlu῾na da gidemezsin! Beyoğlu῾na gidebilmenin şartı vardı çünkü; ayakkabın boyalı, pantolonun ütülü, gömleğin kolalı, saçın taralı ve kravatın olacak.‴
Söz uzuyor ve uzadıkça hoca, ilk gençliğinde karşılaştığı başka başka zorlukları anlatıyor. Bugün bolluk ve bereket içinde yaşayan insanlara, bilhassa gençlere bunları anlattığını ekleyip nimetlerin kıymetini bilmemizi salık veriyor.
Hat sanatıyla ilk bakışmalar
Açılan müezzinlik imtihanına giriyor ve kazanıyor, yıl 1956. Mihrimah Sultan Camii῾ne 45 lira maaÅŸla atanıyor, o zamanlar için büyük paraymış. Gündüz vakti, camide kimselerin olmadığı vakitlerde sırt üstü kubbenin altına yatarmış hoca. Kubbenin etrafında yazılı nefis hattı (sonradan bu yazının hattatının Muhsinzade Abdullah olduÄŸunu öğrenecektir) hayran hayran seyredermiÅŸ. ‴Ama kimse yol gösterip elimden tutmuyor tabiî…‴ diyor. Fatih῾te, ‴Gümülcineli Musta Efendi‴, ‴ayaklı kütüphane‴, ‴Kabak Musta Efendi‴ gibi lakaplarla anılan Musta Efendi, müezzin mahfelinin önünde meraklılara bazen yazılar yazarmış. Ãœstat buranın bir aralık müdavimi olmuÅŸ.
Hamid Aytaç῾la tanışmasını hiç unutmuyormuÅŸ ve o güne dair ayrıntıları bile zikredebiliyor ki demek ki zihninde iz bırakmış. ‴Yıl 1964. Ãœzerine kalın bir palto geçirmiÅŸ, uzun boylu, fötr giymiÅŸ biri… Mayısın ilk günleri… Geceden yaÄŸmur yaÄŸmış, sabah hafif vuran güneÅŸle dallarda, üzerlerinde ÅŸebnemler olmuÅŸ tomurcuklar… Berrak bir sabahtı.‴ Bu tanışmadan sonra hep etrafta portakal sandıkları aramış Çelebi üstat, sandıkların tahtalarından kalemler yapıp bir ÅŸeyler yazabilmek için. Bugün kalem efendisi olan harikulade insan, bir zamanlar kalemi böylesine aramış ve ona hürmet etmiÅŸ demek ki.
‴Akıl bazen lazım oluyor gençler!‴ deyip hayıflandıktan sonra bir de üstüne ekliyor üstat: ‴Ah, akıl, nerdesin… Ä°lk defa bir yazı tecrübemi gösterdikten sonra bakıp ‘böyle olmaz῾ demiÅŸti hoca. Elindeki kurÅŸun kalemi taşın üzerine sürterek çok ince bir uç elde etti; bugünkü gibi 0.3 filan yok o zamanlar. Bir de ÅŸunu hesap edin ki Åžefik Bey῾ler, kazaskerler zamanında kurÅŸun kalem dahi yok. Yani bu sanat bize kadar böyle gelmiÅŸ. O gün Hamit Bey bana o kalemle bir nesih cimi yaptı. Defterimde uzun zaman durdu ama sonra kaybettim. Ah, akıl, onu niye kaybettim!..‴
Hattat Hamid Bey, üstadı, Halim Özyazıcı῾ya göndermiÅŸ. Topkapı῾nın dışındaki Tepebağı῾nda yirmi dönümlük üzüm bağının da sahibi olduÄŸunu söylediÄŸi Halim Bey῾e ancak dört ay devam edebilmiÅŸ çünkü hoca bir kaza sebebiyle rahmet-i rahmana kavuÅŸmuÅŸ. ArkadaÅŸlarının da cesaretlendirmesiyle tekrar Hamit Bey῾e gitmiÅŸ. ‴Bu sefer Hamit Bey, bir beÅŸ dakika kadar sükûtta durdu.‴ diye anlatıyor, ‴Kabul etse olmaz, etmese de olmaz…‴ Hamit Bey῾in bu tereddüdünü konuÅŸmasının sonunda izah etti üstat. Ä°ptidaî talebeleri bugün kendisi dahi kabul etmiyormuÅŸ. Çünkü belli bir mesafe kat edilip seviye çok ilerledikten sonra henüz hiçbir yol almamış talebeyle uÄŸraÅŸmanın, üstat olmuÅŸların kârı olmadığını söylüyor.
Hamid Bey bıkacağımı sandı, bıkmadım!
Tabiî, Hamid Bey, tereddüdünün sonunda ‴Halim῾in yolu bizim yolumuz.‴ deyip kabul etmiÅŸ ama Çelebi üstat buradan bir inceliÄŸi nakletmeden geçmiyor: ‴Falanca gün gel de müzakere ederiz, diyor. Bu eskilerin tabiridir. O da bana anlatmıştı ki bir gün Hasan Rıza Efendi῾nin Cihangir῾deki evine gitmiÅŸ Hamit Bey. ‘Ãœstat῾ demiÅŸ, ‘Ä°stifade etmek isterim bilginden.῾ Hasan Rıza Efendi ‘EstaÄŸfirullah, ne haddime. Bir ÅŸeyler yap, getir, müzakere ederiz.῾ diye cevaplamış.‴ Hakikaten de karşısındaki hiçbir ÅŸey bilmeyen çocuÄŸu yaşındaki talebesini -sözle bile olsa- bir ÅŸeyleri müzakere edecek seviyede görmek enteresan bir tevazu örneÄŸi olsa gerek. Herhalde eskilerin kaybettiÄŸimiz en güzide hasletlerinden biri… Åžimdi ikisini de rahmetle anıyor Çelebi üstat.
Böyle baÅŸlamış sanat aÅŸkı üstatta. ‴Sonra‴ diyor, ‴Bu bir kibrit çakımıydı. Sonraki dönemde ateÅŸlendi; evi unutursun, aileyi unutursun, gece midir gündüz müdür unutursun… Sabahlara kadar yazmalar çizmeler…‴ Ama itiraf ediyor ki, Hamit Bey῾in yanına ilk gittiÄŸinde nasıl bir yük altına girdiÄŸinin farkında deÄŸilmiÅŸ. ‴Ben fark etmeden onun altına girmiÅŸim, o benim üstüme oturdu.‴ diyor o yük için. 18 sene Hamit Hoca῾nın dizi dibinde olmuÅŸ, ‴10 senelik müddette icazet denilen kıymetli ÅŸeyi bize takdim etti, o da epey bir zor oldu. Ä°ki sene rabbi yessir yazdırdı, bıkacağımı sandı, bıkmadım! GitmediÄŸimi görünce ondan sonra ders yazdırdı bana.‴ diyor ve hemen ekliyor: ‴Allah rahmet eylesin ona… Bugün bir harf yazabilen herkes ona minnettar olmalıdır.‴
Hamit Bey῾in vefatından sonra ise çok zorlanmış Çelebi üstat. O güne kadar, sıkıntı çektiği yerde danışabildiği bir hocasının artık olmayışı onu zorlamış.
Herkes hat sanatının ölümünü bekliyordu
Bir geçmiş-bugün mukayesesinin çok da doğru olmadığını söylüyor üstat. Halim Hoca da, Hamid Hoca da zoraki yürütüyorlarmış işlerini; çünkü takdir yokmuş. O günlerde Halim Hoca῾nın yazdığı derli toplu bir şey bulmak çok zormuş, talep olmadığından. Zaten o günlerde herkes hat sanatının ölümünü bekliyormuş. ‴Ki artık ölmüş gibiydi, o raddeye gelmişti.‴ diyerek küçük bir dönem tablosu çiziyor ve ekliyor: ‴Bugünle kıyası mümkün değil.‴ Bugüne dair çok ümitli olduğunu anladığımız sözler sarf ediyor: ‴Kemal bakımından belki bugün Halim Hoca῾ya ulaşamadık. Ama ulaşacağımızdan eminim; gençlerin maşallahı var, gayretliler, çok çalışıyorlar.‴
Bu arada üstat, ‴Elli defa söylesem elli biri de söylerim; rahatsız etmiÅŸ olmasın…‴ diyerek Hamit Bey῾in bir sözünü ve böylelikle bir tarih vahÅŸetini, bir medeniyetin nasıl vandalizme tosladığını gözlerimizin önüne seriyor: ‴Harf inkılâbı günü gecesi CaÄŸaloÄŸlu῾ndan Bâbıâli῾ye kadar, Sirkeci caddesi üzerinde 350 hattatın dükkân kapattığını söylerdi. 350!‴ Ãœrpertici, kahredici bir tablo. Söylenen mesafenin çok büyük bir yer olmadığını, sadece merkez oluÅŸunu esas alarak düşünürsek Ä°stanbul genelinde medeniyetimizin kıymetlerine meraklı insanların nasıl bir heves kırıklığına uÄŸradığını tahmin etmek zor deÄŸil. Ä°nsanın tüyleri diken diken oluyor. Demek bizi böyle öldürmüşler.
Eskilerin sırrı neydi?
Bugünkü hat sanatının problemlerinden birinin malzeme sıkıntısı olduğunu dile getiriyor üstat. ‴Hat sanatının malzemeleri özeldir. Kullandığımız kalem İran῾dan geliyor, Cenab-ı Hak oraya böyle bir nimet vermiş, sadece orda yetişiyor. Mürekkep de ordan çok miktarda geliyor ama işin içine kimya karıştırdılar.‴ Kimyalı mürekkeplerin kalite düşüklüğüne sebep olduğunu söylüyor. ‴Ecdadın kullandığı mürekkebin bir püf noktası vardı, camilerdeki islerden yapılan mürekkep. Onu henüz elde edemedik. Keşfedemedik ki sebebini ortaya koyalım. Arkadaşlardan güzel âher yapanlar var ama müzehhipler bunlardan şikâyetçi. Püf noktası neyse onu da keşfedemedik. Hindistan῾dan asitsiz kâğıt getirdik; bu kâğıdı ışığa tutun, bir yerinde yoğunluk var, bir yerinde boşluk. Yüzeyi düz değil.‴ deyip bugün, üniversitelerimizin eski âherli kâğıtlardaki sırrı keşfetmesi gerektiğini ifade ediyor üstat.
Kendisine ‘Dünyanın her yerinde yetiÅŸtirdiÄŸiniz talebeler ÅŸimdi talebe yetiÅŸtiriyorlar῾ dendiÄŸinde, ‴Ben iftihar olsun diye yetiÅŸtirmedim. Ä°slam sanatı yayılsın diye yaptım.‴ diyor. Nisan ayında IRCICA῾da olacak beynelmilel icazet merasimine davet etmeyi de ihmal etmiyor hazirûnu. Amerika῾dan, Malezya῾dan, Arabistan῾dan talebelerine icazet verecekmiÅŸ. Ä°cazetli talebelerinin sayısının kaç olduÄŸu sorulduÄŸunda ‴gayret ediyoruz‴ cevabını veriyor.
Çok güzel bir akÅŸamı bize lütfettikten sonra, ‴KonuÅŸmamız biraz çamdan kavaktan oldu ama…‴ sözüyle yine eskilere mahsus tabiatını meydana koyuyor büyük üstat. Birlikte fotoÄŸraf çektirmek isteyenleri kırmıyor, kısa muhabbet etmek isteyenleri de geri çevirmiyor.
Çıktığımda dışarıda hâlâ yağmur yağıyordu, daha da bereketlenmişti.
Kaynak: Sadullah Yıldız, www.dunyabizim.com
Sonraki içerik
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.