Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi῾nde, Mustafa Râkım῾la alâkalı iki adet arîza bulunmaktadır. Bu arîzalardan biri Sultan II. Mahmud῾a takdim edilmiştir. Râkım῾ın san῾at kudretinden bahseden bu arîzadan yeri gelince bahsedilecektir. Diğeri ise, katalog fişinde belirtildiğine göre, 1220/1805 yılında, Sultan III. Selim῾e takdim edilmiştir. Mustafa Râkım bu arîzada, Bursa Nilüfer Hatun mütevellisi iken, bu görevin Hacı Hasan isimli bir başka şahsa verildiğini, dolayısıyla mağdur edildiğini mütevelliliğin yine kendine tevcihini istemektedir.
Râkım῾ın kendisinden yazı meşk ettiği ilk hocası, ağabeyi İsmail Zühdî῾dir. İsmail Zühdîden on iki yaşında 1183/1769῾da icazet alan Râkım, daha sonra Üçüncü Derviş Ali῾den de nesih meşk etti.
Mustafa Râkım῾ın isimleri ve eserleri günümüze ulaşmış üç önemli talebesini görüyoruz. Bunlar Sultan II. Mahmud, Mehmed Hâşim Efendi ve Mehmed Şâkir Recâi Efendi῾dir.66
XIX. asrın kudretli sanatkârı Mustafa Râkım Efendi῾nin tespit edilebilen eserleri katalog şeklinde verilmiştir. Muhakkak ki buradaki eserleri, araştırmalarımız sonucu ulaşabildiklerimizden oluşmaktadır. Râkım῾ın mezar taşı kitâbesi, çeşme, mektep ve türbe kitâbeleri yanında müze ve kütüphanelerde, özel koleksiyonlarda birçok eseri bulunmaktadır. Tarihte Mustafa Râkım ismiyle başka hattatların bulunması, bunların da yazılarında Râkım benzeri imza kullanmaları, eserlerin tefrikini zorlaştırmaktadır. Bazı hattatlar ise kasten Râkım imzasını kullanmışlardır. Bu durumda evvelâ eserde tarih varsa, buradan hareketle eserin XIX. asrın kudretli ismi Râkım῾a aidiyeti, yoksa yazıdaki tavır ve üslûp῾dan hareketle gerçek Râkım eseri olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Râkım Efendi῾nin eserleri, İstanbul῾da Cihangir Câmîi, İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi, Topkapı Sarayı Müzesi, Vakıflar, Türk Hat Sanatları Müzesi ve Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Müzesi ve Eyüpsultan Türbesi῾nde bulunmaktadır. Eyüp Sultan Türbesi῾ne vakfedilen eserlerinden biri türbede asılı, diğeri ise Sultanahmed I. Ahmed Türbesi῾nde bulunan, İstanbul Türbeler Müze Müdürlüğü deposunda muhafaza edilmektedir. Râkım῾ın yurtiçinde, İstanbul dışında eseri bulunabilecek, Bursa, Edirne, Amasya, Ankara, Kütahya, Antalya il müzelerine yapılan müracaatlara, müzelerinde Râkım eseri bulunmadığı cevabı alınmıştır.
           Resmî müzelerden başka, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, Türk Petrol Vakfı Müzesi, Ekrem Hakkı Ayverdi, M. Uğur Derman, Işık Yazan, Emin Barın ve Fikret Balkan özel koleksiyonlarında Râkım῾ın muhtelif eserleri mevcuttur. Yurtdışında, Mısır Dâru῾l-Kütübi῾l-Mısriyye ve Atina Benaki müzelerinde Râkım eserleri olduğu tespit edilmiştir.
           - Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Dairesi Has Oda ocak mermeri  üzerinde tombak şeklinde kesme tuğra
           - Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Dairesi Bağdat ve Revan köşklerine bakan cephede bulunan tamir kitâbesi üzerinde taşa mahkûk tuğra
           - Topkapı Sarayı Bâb-ı Hümâyun üzerinde, Ali b. Yahya Sûfi yazısı altında, H. 1230 tarihli
           - Topkapı Sarayı Bâb-ı Selâm üzerinde Kelime-i tevhîd῾in alt tarafında, H. 1230 tarihli
           - Topkapı Sarayı Divân-ı Hümâyun Kasrı girişinde, sol kitâbe üzerinde
           - Topkapı Sarayı Harem Dairesi Karaağalar Koğuşu duvarında bulunan kitâbe üzerinde, h. 1232 tarihli
           - Topkapı Sarayı Harem III. Osman Dairesi giriş kapısı üzerinde
           - Topkapı Sarayı Akağalar Koğuşu kitâbesi üzerinde
           - Galata Mevlevihânesİ (Bugün Dîvan Edebiyatı Müzesi) giriş kapısı üzerinde
           - Beylerbeyi, Hamîd-i Evvel Câmîi Muvakkithanesi girişinde kapı üzerinde
           - Beylerbeyi, Hamîd-i Evvel Câmîi Önünde deniz tarafında, çeşme üzerinde
           - Edirnekapı, Savaklar Caddesi üzerinde Cemâleddin Uşşâkî Türbesi karşısında Eğrîkapı su makseminin giriş kapısı üzerinde
           - Büyük Çamlıca῾da bulunan Sultan II. Mahmud Çeşmesi῾nde Yesârizâde῾nin 1251 tarihli ta῾lîk kitâbesi üzerinde
           - Fatih, Hırka-i Şerîf Câmîi avlusunda Hırka-i Şerîf῾in ilk konduğu mahallin duvarı üzerinde
           - Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Dairesi Destimâ (Has Oda Koğuşu) odası içerisinde, Yesârizâde῾nin ta῾lîk kitâbesi üzerinde
           - Sarıyer, Bahçeköy Kirazlıbent inşa kitâbesi üzerinde H. 1233 tarihli
           - Aynalıkavak Kasrı giriş kapısı üzerinde H. 1233 tarihli
           - Çubuklu Berberbaşı Ali Ağa Çeşmesi kitâbesi üzerinde
           - Tophane Kâdirihâne Dergâhı tamir kitâbesi üzerinde
Türk Hat Sanatında Mustafa Râkım῾ın Yeri
Hat tarihinde mektep sahibi olmuş hattatlar, daima kendilerinden önce üslûp sahibi olmuş üstatların yazıları üzerinde çalışarak, harflerinden seçmeler yapmak suretiyle mekteplerini oluşturmuşlardır. Celî sülüste ve tuğrada yaptığı inkılâpla mektep sahibi olan Mustafa Râkım, bunu sağlayabilmek için uzun süre Hafız Osman yazıları üzerinde çalışmıştır. Ağabeyi ve aynı zamanda hocası İsmail Zühdî de, Şeyh ve Hafız Osman῾ın en güze harflerini kendi zevki ile yoğurarak sülüs - nesihte kendine has bir tavır ortaya koymuştur; celî sülüste ise eski tarza bağlı kalmıştır.
Râkım῾ın yazı sanatındaki yeri değerlendirilirken üç hususa dikkat çekilir :
           1 - Celî sülüs harflerinin estetiğinde sağladığı başarı
           2 - Celî sülüsün istifinde sağladığı ahenk
           3 - Tuğra ölçülerinde yaptığı estetik yenilik.
Râkım῾ın yaptığı bu değişiklik ve yenilikler "inkılâp" kelimesi ile ifade edilmiştir. Celî sülüs ve tuğra, Râkım῾ın yaptığı büyük değişim sebebiyle "Râkım öncesi - Râkım sonrası" şeklinde bir ayırıma tâbi tutulmuştur. Celî sülüste geçmiş bütün üslûpları silen Râkım mektebi, Sami Efendi῾de kemâl noktasına ermiştir. Sert ve durgun bir üslûba sahip olan Mahmud Celâleddin mektebi, bu özelliğinden dolayı Râkım mektebi karşısında tutunamamıştır.
Mustafa Râkım, celîden başka padişah tuğralarını da hat ve şekil yönünden ıslah ederek, bu konuda da "inkılâp" yapmıştır. Tuğranın harflerine kalem hakkını vererek ıslah etmiş, kürsü kısmında istifi yeniden tertip ederek ona tok bir görünüm kazandırmıştır. Râkımın, sanattaki kudretini ve yerini şu hüküm çok güzel özetlemektedir : "Yalnız şu kadarını söyleyelim ki bir Sinan Türk mimarlığında, Michelange heykeltraşlıkta ne yapmışsa, daha ziyâdesini Râkım yazıda yapmıştır. Titiz bir sanatkâr olan Râkım, yaptığı her şeyi düşünerek ve hesap ederek yapmıştır. Bu kudretteki eserler de ancak böyle meydana getirilebilirdi.
Kaynak: Hattat Mustafa Râkım Efendi Hayatı, San῾atı ve Eserleri – Dr. Süleyman Berk, Kaynak Yayınları, Ä°stanbul/2003.
Sonraki içerik
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.