Kalem Güzeli - Türk Hat Sanatı - www.kalemguzeli.org
Kalem Güzeli - Türk Hat Sanatý. www.kalemguzeli.org
 Kalem Güzeli - www.kalemguzeli.org - Türk Hat Sanatı -



  • Mustafa Râkım Efendi ve Ekolü

  • Mustafa Râkım Efendi ve Ekolü

    Celî sülüste ve tuğrada yaptığı inkılâpla, mektep sahibi olan Mustafa Rakım, bunu sağlayabilmek için uzun süre Hafız Osman yazıları üzerinde çalışmıştır.1 Râkım῾ın yazı sanatındaki yeri değerlendirilirken üç hususa dikkat çekilir.

    1. Celî sülüs harflerinin estetiğinde sağladığı başarı
    2. Celî sülüs῾ün istifinde sağladığı ahenk
    3. Tuğra ölçülerinde yaptığı estetik yenilik2

    Eseri büyük olarak görmek için tıklayınızRâkım῾ın yaptığı bu değişiklik ve yenilikler "inkılâp" kelimesi ile ifade edilmiştir.3 Celî sülüs ve tuğra, Râkım῾ın yaptığı büyük değişim sebebiyle "Rakım öncesi-Râkım sonrası" şeklinde bir ayırıma tâbi tutulmuştur.4 Celî sülüste geçmiş bütün üslupları silen Rakım mektebi, Sami Efendi῾de kemâl noktasını bulmuştur.5 Sert ve durgun bir üslûba sahip olan Mahmud Celâleddin mektebi, bu özelliğinden dolayı Rakım mektebi karşısında tutunamamıştır.6

    Sanat hayatında devamlı arayış ve yenilik içinde olan, serbest nükteleriyle bunu yazılarında gösteren Rakım, yeni ortaya koyduğu celî üslûbunu ancak, ağabeyi ve hocası olan İsmail Zühdî῾nin vefatından sonra ortaya çıkarmıştır.7 Râkım῾ın eserleri kronolojik olarak tasnif edildiği zaman durum açıkça görülebilir. Ağabeyinin vefatından sonra, Rakım celîsinde hızlı bir gelişme görülür.

    Mustafa Rakım, celîden başka padişah tuğralarını da hat ve şekil yönünden ıslah ederek, bu konuda da "inkılâp" yapmıştır. Tuğranın harflerine kalem hakkını vererek ıslah etmiş, kürsü kısmında istifi yeniden tertip ederek kürsüye tok bir görünüm kazandırmıştır.

    Râkım῾ın, sanattaki kudretini ve yerini şu hüküm çok güzel özetlemektedir: "Yalnız şu kadarını söyleyelim ki bir Sinan, Türk mimarlığında, Michelange, heykeltraşlıkta ne yapmışsa, daha ziyâdesini Rakım yazıda yapmıştır.8 Titiz bir sanatkâr olan Rakım, yaptığı her şeyi düşünerek ve hesap ederek yapmıştır. Bu kudretteki eserler de ancak böyle meydana getirilebilir.9

    Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi῾nde bulunan10 ve Sultan Mahmud῾a hitaben yazıldığı anlaşılan bir arîzada, Mustafa Râkım῾ın sanat kudreti şu şekilde anlatılmaktadır:

    Eseri büyük olarak görmek için tıklayınız"Benim Efendim,
    Buyurmuşsunuz ki, yazılarını Mustafa Rakım hazretleri gibi yazsın. Ayâ, cihanda anın mislini yazan gelmiş midir ki bu fakîr yazabileyim? Kendi mikdârımca yazabildiğim bu kadardır. Vâzıulasl Hamdullah Efendi ve Hafız Osman Efendi῾nin ahsen olan murakkâtından yazıp ve onlardan da en güzel harflerini intihâb ederek bu üslûba eriştirmiştir ve hatt-ı müselsel olarak müfredat hurûfu muttasılan bir Murakkaa yazmışlardır ki, sâlifuzzikr üstâdân görseler pesend edip, alnından bûs ederlerdi. Yazdığı yazılarda sülüs kaleminden itibaren bir karışa kadar bir kalemle yazı yazsa hüsnünü muhafaza ederdi. Bütün esrâr-ı hatta vakıf olup, Rabb-ı Bedîin yedinde ihsan eylediği perkâr-ı kudretini bir kuluna bahş etmiş değildir. Bundan böyle de gerçi tecelliyât-ı ilâhiyesi mahdûd olmamakla beraber böyle bir zâtın âlem-i hatta yetişmesine imkân göremem. Bu sözüme Fatih῾de, Cihangir11 ve Tophane῾de yazdığı celî yazılar bürhân-ı celîdir ki, kıyamete değin mislini kimse vücûda getiremeyecektir. Kaldı ki, bu abd-i fakîr pergâr-şinaslık῾da olan mahareti de inzimam ederek istif meselesini de bir hatt-ı mustakîme irca῾ ile üst ve altını mıstara yerleştirmiştir. Şi῾r u inşâ ve kitabet-i cedîdede yed-i tûlâsı cümlenin müsellemidir. Rahmetullâh-i aleyhi rahmeten vâsiaten."
    "Ilm-i hattın sır olan bekaretini
    Fâş edip celîle gösterdi."

    Bu arîzada, Rakım῾ın sanat kudreti, güzel tespitlerle ortaya konmuştur. Bunlar sırasıyla; Rakım῾ın, Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman῾ın sülüs harflerinden seçmeler yaparak, celîde bir üslup oluşturması, bu üstadların sülüs harflerindeki canlılığı celî harflerine tatbik etmesidir. Arîzada, istife getirdiği yeniliğe de işaret edilmiştir. Rakım῾ın müselsel12 olarak yazdığı hurufat meşkine işaret edildikten başka, hat sanatında böyle bir zatın yetişmeyeceği belirtilmiştir ki, bu konu ile ilgili olarak, hattat Sami Efendi; "Rakım geçilemez, onu geçmek isteyen geri döner!" demek suretiyle Râkım῾ın büyüklüğünü ifade etmeye çalışmıştır.13

    Râkım῾ın celî sülüs yazısındaki estetik güzelliklerin açıkça görülebilmesi için daha önce ortaya konan örneklere bakılması, Osmanlı dönemi örneklerinin ise dikkatle incelenmesi gereklidir. Bu konuda kısa bir karşılaştırma Rakım celisinin azametini ve farkını ortaya koyacaktır. Râkım῾da önce harfler yapı olarak gelişmiş ve güzelleşmiş, daha sonra da istifteki yerlerine en güzel şekilde oturmuşlardır.

    Dipnotlar

    1. Alparslan, Ünlü Türk Hattatları, 90; M. Rakım Dosyası, Derman Arşivi, Dosyada Necmeddin OKYAY῾dan naklen şöyle bir not mevcut "Bir defaya mahsus olmak üzere, mahalle mektebinde ilk yazı gösterdiğim Ahmed Cenâb Beyin elinde bir (Hafız Osman Murakkaa῾sı) vardı. Takdîr-i ilâhî ile onu bana bir aralık sattı. Çıkartmış olduğum (Mustafa Râkım῾a ait) fotoğraflarla bunu bir de karşılaştırdım ki, Rakım bu murakkaadan çalışarak tirfilin açık yerini dahi aynen taklit etmiş. Hakkı Bey bize gelmişti. Bir tatbikat yaptık, hayretlere gark oldu. Sonra Emîn (Yazıcı) ve biraderi
      Ömer (Vasfi) Efendi῾ye bu murakkaı aldım götürdüm. Fotoğrafları çıkarıp karşılaştırdılar. Rakım Efendi῾nin yazıyı Hafız Osman῾ın bu meşkinden yazdığını görünce, ondan sonra Hafız Osman Efendi῾ye ehemmiyet vermeye başladılar."
    2. Alparslan, İslâm Tarihi, 491- 492.
    3. İsmail Hakkı BALTACIOGLU, Sanat, Suhulet Kütüphanesi, 1934, İstanbul, s.  64;  Derman,  İKMHS,  34; Alparslan,  İslâm Tarihi, XIV,  492.
    4. Derman, Ä°KMHS, 35.
    5. Derman, TA XIX, 58.
    6. Derman, İKMHS, 35; Başlangıçta Sultan Abdülmecidin tesiriyle, Mahmûd Celâleddin mektebine tabi olan Kadıasker Mustafa İzzet Efendi, bir gün talebesi Muhsinzâde Abdullah Bey῾e, "Abdullah Bey, Abdullah Bey! Gidilecek yol Rakım yoluymuş, biz bunu anlamakta niye gecikmişiz?" demiştir. (Derman, Sabancı Koleksiyonu, 120)
    7. Derman, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, Lv. 22; Sami Efendi bu konuda, "Üstada tazim böyle olur. Bulmuş olduğu şiveyi, olur ki gücenir diye hocası ölünceye kadar meydana koymamıştır. Ondan sonra bulmuş olduğu yolu yürütmüştür" demiştir. (M. Rakım Dosyası, Derman Arşivi).
    8. İsmail Hakkı BALTACIOĞLU, "Türk Yazılarının Tetkikine Medhal", Darü῾l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, sy. 5-6 (Haziran, 1927), s. 30.
    9. Ünver, Tarih Dünyası, 275.
    10. Bu ariza TSMA.E. 1193, numarada olup 24.5 x 12 cm. ölçülerinde ve krem rengi Alikurna kağıdına yazılmıştır.
    11. 1290/1873 yılında yanan eski Cihangir Camii῾nde Râkım῾ın celî sülüs bir kuşağı mevcut idi. TİEM῾deki Rakım Efendi῾nin kuşak yazı kalıpları tasnif edildiğinde, bu yazının 2646 Envanter numaralı Mülk suresi yazısı olabileceği kanaatine varılmıştır. Konu ile ilgili daha geniş bilgi için bkz. Süleyman BERK, "Cihangir Camisi Yazıları", AD Art Dekor, sy. 89 (Ağustos 2000), s. 156-164.
    12. Bu müselsel hurufat meşkinin iki kıtası bugün, Emin Barın koleksiyonundadır. Bu meşklerle alâkalı olarak bkz. Derman, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, Lv. 30; a. mlf., İKMHS, 205; Berk, Hattat Mustafa Rakım Efendi, 64.
    13. M. Uğur DERMAN, "Büyük Bir Hat Sanatkârımız: Sami Efendi" Hayat Tarih Mecmuası, 5 (Haziran, 1969), s. 7.

    Kaynak: Hat Sanatı, Tarih Malzeme ve Örnekler, Dr. Süleyman Berk, İSMEK Yayını

     

     

     

    Sonraki içerikSonraki içerik

    menüsüne ait diger içerikler...

    1. Şevki Efendi῾nin 34 sayfalık Evrâd-ı Şerîf῾i Hat Eserleri Galerisinde...
    2. Hat Sanatları Müzesi
    3. Bir güzel insan daha sırlandı: Ali Öztaylan
    4. kalemguzeli.org 1 yaşını doldurdu
    5. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri sahiplerini buldu
    6. Süleyman Çelebi῾nin Vesiletü῾n-Necat adlı eseri
    7. "Hat: Bir Medeniyet Çizgisi" Belgeseli
    8. Çini ve Minyatür Sanatçısı Fatma Şan ile Söyleşi
    9. Hattat Mustafa Râkım Efendi῾ye ait üç levhanın tıpkıbasımı yapıldı
    10. Bir İstanbul Hatırası
    11. Hattat Muhammed Hamdi Yazır Hayatı ve Eserleri Kitabı - Dr. Necmi Atik
    12. M.Uğur Derman῾ın Türk Hat San῾atından Seçmeler kitabı yayımlandı

     

    
    Site Hakkında

    ARAMAARAMA
    Hat Eserleri Galerisi


    Hat Eserleri Galerisinden...

    Levha - 8῾li Mâşâallâh - Eseri büyük olarak görmek için tıklayınız

     
     
    
    Sayfa başına dön Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden izinsiz kopyalanamaz,
    çoğaltılamaz ve başka mecralarda yayınlanamaz. Tüm hakları Yayın sponsoru: OrtaklarWeb tasarım: Korelasyonsaklıdır.

    Kalem Güzeli - www.kalemguzeli.org 2008 - 2024