Kitaplar
Hat sanatının böylesine itibar bulmasının asıl kaynağı ve sebebi Kur῾an-ı Kerim῾dir. Kur῾an῾ın önceleri parşömen daha sonra kağıt üstüne muhtelif hat nevilerîyle yazılmış sayısız örneği dünyanın çeşitli müze, kütüphane ve koleksiyonlarında bulunmaktadır. Kur῾an-ı Kerim ve cüzleri, en῾âm-ı şerifler, evrâd- ı şerifler, delâilü-l hayratlar hat sanatının kitap şeklinde rastlanılan dini mâhiyetteki numunelerindendir. Hadis mecmularının da hüsn-ü hatla yazılmış seçkin örnekleri vardır. Edebi eserler arasında divanlar ve şiir mecmuları dinî olmayan yazma kitaplarının en geniş kesimini oluşturur.
Kıta
Orta boyda bir kitap ebadrndaki kağıdın tek yüzüne bir veya birkaç nevi hatla yatık veya dik konumda yazılan, ekseriya dikdörtgen biçimindeki hat eserleri için kullanılan bir tabirdir. Yazılması tamamlanmış kıt῾a bir mukavvaya yapıştırıldıktan sonra dört tarafından tezhip edilerek veya ebru kağıdı yapıştırılarak bezenir. Türklerde en çok revaç bulan sülüs-nesih kıtalarıdır.
Murakka῾
çeşitli şekillerde bezenmiş kıt῾aların bir araya getirilip ciltlenmesiyle hazırlanan albümlere denir. Bilhassa 18. yüzyıldan itibaren birçok güzel Murakka῾ örneğine rastlanır. Murakka῾larda meşkler, kasideler, dualar, ayetler ve hadisler sıralı bir sahife düzeni içinde verilir.
Levha
19. ve 20. yüzyıllarda celî yazılarda revaç bulan levhacılık, hüsn-i hattın çerçevelenerek çeşitli mekanlardaki duvarlarda yer almasını sağlamış, böylece bir güzelliği hem okuma hem de seyretme imkanı vermiştir. Özellikle Sülüs ve Ta῾lik celîleriyle ayet, hadis ve hikmetli sözler usta hattatlara yazdırıldıktan sonra etrafı tezhip ettirilir ve bu levhalar çerçevelenip duvarlara asılır.
Hilye
İlk örnekleri Hafız Osman tarafından tertip edilen hilyeler, Hz. Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Selem)῾in fizikî ve ahlâkî vasıflarını anlatan levhalardır. Hilyeler tanınmış ve güvenilir hadis rivayetlerinden alınan bilgilere dayanır. İlk örnekleri 1679-1680 yıllarından itibaren görülmeye başlayan hilyelerde en fazla Hz. Ali῾den rivayet olan metin yazıla gelmiştir.
Cami yazıları
Camiler, Müslümanların toplanma yeri olduğundan, bütün nazarlara açık cefî yazılarla süslenir. Ayet ve hadisler Celî Sülüs olarak yazılır. Kuşak yazıları zemine boya ve varak altınla nakşolunduğu gibi, mermere oyularak, zamanla dökülüp bozulması da önlenmiş olur.
Kitabeler
Cami, tekke, mektep, medrese, han, çeşme, hamam, sebil, kütüphane gibi herhangi bir abidenin ekseriya dış, bazen de iç cephesinde yer alan veya nişan taşı, mezar taşı gibi bir dikilitaş üzerindeki yazılar hakkında bu tabir kullanılır. çoğunlukla, bulunduğu bina veya adına dikildiği şahısla ilgili bilgiler ihtiva eden kitabelerin metinleri devrin şairlerince kaleme alınır, sonra da bir hat üstadına yazdırılır. Manzumenin son bir veya iki mısraında o yılın tarihi düşülür. Bu yazılar mermer üzerine kabartma şeklinde oyularak hazırlanır. Celî sülüs ve bilhassa Türkçe kitabelerde harekesiz olması sebebiyle Celî Ta῾lik en çok kullanılan yazı türleridir.
TuÄŸra
Hükümdar mührü ve imzası anlamına gelir. Osmanlılar῾da hükümdarın simgesi olarak kullanılan ve yığma yazı ile padişahın ve babasının adı yazılı olan nişandır. Bir hattat tarafından yazılan tuğraların bilinen ilk örneği Orhan Gazi῾ye aittir. Fatih Sultan Mehmet döneminde tekamülünü tamamlayan tuğra, Kanuni zamanında klasik görünüşünün en mükemmel şeklini bulmuştur. Bir tuğra, sere (kürsü), beyza, tuğ ve kol (hançere) bölümlerinden oluşur. Mustafa Rakım, Haşim Efendi, Vahdeti, Sami Efendi tuğra çekmekte ün yapmış hattatlarımızdandır.
Kaynak: Hattın çelebisi Hasan çelebi. Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları, 2003
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.